STRESİN ÇEŞİTLERİ

#izmir#bostanlı#karşıyaka#psikolog#psikoloji#psikolojikdanışman#stres#stresyönetimi#stresçeşitleri#terapi#danışmanlık#başetme

Stres, modern yaşamın kaçınılmaz bir parçası haline gelmiş, hemen herkesin hayatında bir noktada karşılaştığı güçlü bir tepkidir. Günlük yaşantının yoğun temposu, iş ve özel hayat dengesi, kişisel hedefler ve beklenmedik olaylar gibi faktörler, bireylerin üzerinde baskı oluşturur ve stres seviyelerini yükseltebilir. Stres, aslında insanın tehlike ya da zorluklara karşı kendini koruma ve adapte olma mekanizması olarak gelişmiştir; ancak, uzun süreli ve yoğun olduğunda fiziksel ve ruhsal sağlığı olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, stresin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı ve yönetilmesi için neler yapılabileceği üzerine düşünmek, bireylerin yaşam kalitesini artırmak adına oldukça önemlidir.

Stres Nedir?

Stres, psikolojide bireyin içsel ya da dışsal tehditler ve zorlayıcı durumlar karşısında yaşadığı biyolojik ve psikolojik bir uyum tepkisi olarak tanımlanır. Aslında hayatta kalmayı sağlayan temel bir mekanizma olarak gelişen stres tepkisi, kişinin tehdit algısı durumunda bedeni fiziksel olarak hazırlar, enerji ve odaklanmayı artırır. Ancak, bu mekanizma günlük hayatın yoğun talepleri ve sürekli değişen koşullarıyla birleştiğinde, uzun vadeli etkiler yaratabilir ve sağlığı olumsuz etkileyebilir.

Stresin psikolojik boyutu, bireyin algıları, değerlendirmeleri ve yaşanan duruma yüklediği anlamlarla yakından ilgilidir. Aynı durumlar farklı bireylerde farklı tepkilere neden olabilir; bir kişi için stresli olan bir durum, bir diğeri için rahatlatıcı olabilir. Stres, tehdit ya da baskı olarak algılanan durumların karşısında hissedilen duygusal ve zihinsel yükün toplamıdır. Bu yük, zihinsel olarak odaklanmayı zayıflatabilir, duygusal iniş çıkışlara yol açabilir ve fiziksel rahatsızlıklara neden olabilir.

Stresin Fizyolojik ve Psikolojik Temelleri 

Stresin fizyolojik ve psikolojik temelleri, insanın çevresel tehditlere karşı biyolojik uyum süreçleriyle başa çıkabilmesini sağlayan karmaşık mekanizmaları içerir. Bu mekanizmalar, tehdit algılandığında bedeni harekete geçirip tehlikeye hazırlarken, aynı zamanda bireyin psikolojik tepkilerini ve zihinsel süreçlerini etkileyerek stresin hem bedende hem de zihinde belirgin hale gelmesine neden olur.

Fizyolojik Temelleri

Stres, tehdit algılandığında beyinde başlayan bir dizi biyokimyasal reaksiyonla ortaya çıkar. Beyindeki hipotalamus, stres algısı oluştuğunda sempatik sinir sistemini harekete geçirir ve vücudun “savaş ya da kaç” tepkisini başlatır. Bu süreçte, böbreküstü bezleri adrenalin ve kortizol gibi stres hormonları salgılar. Adrenalin, kalp atışlarını hızlandırır, kan basıncını artırır ve bedeni fiziksel eyleme hazırlar. Kortizol ise vücudun enerji seviyesini yükselterek daha uzun süreli stres durumlarında dayanıklılık sağlar.

Bu fizyolojik değişiklikler kısa vadede kişinin tehlikeye karşı hızlı ve etkili tepkiler vermesini sağlarken, uzun süreli kortizol yüksekliği bağışıklık sistemini zayıflatabilir, uyku düzenini bozabilir ve sindirim sistemi gibi temel işlevleri olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, sürekli yüksek stres seviyesi, vücutta kalp hastalıkları, diyabet ve sindirim sorunları gibi çeşitli kronik sağlık sorunlarına yol açabilir.

Psikolojik Temelleri

Stresin psikolojik boyutu ise bireyin tehdit algısı ve bu tehdide karşı verdiği zihinsel tepkilerle ilgilidir. Stres, çoğu zaman bir durumu bireyin kontrol edemeyeceğini veya baş edemeyeceğini hissetmesiyle başlar. Algılanan tehdit ya da baskı, zihinde yoğun düşünceler ve olumsuz duygular yaratır. Bireyin yaşam deneyimleri, kişisel özellikleri, geçmiş travmalar ve stresle başa çıkma becerileri, stresin psikolojik temellerini oluşturan önemli faktörlerdir.

Psikolojik stres, kaygı, korku, öfke veya yetersizlik gibi güçlü duygusal tepkilere yol açabilir. Bu duygular, kişiyi uyaran durumun zihinsel olarak nasıl algılandığıyla doğrudan ilişkilidir. Örneğin, birey bir durumu tehdit edici ve kontrol edilemez olarak görüyorsa, o durumda yaşadığı stres daha yoğun olabilir. Bu nedenle, stresle başa çıkmak için kullanılan bilişsel ve duygusal yöntemler büyük önem taşır. Kişinin olaylara yaklaşım biçimini yeniden yapılandırmak, olaylara daha olumlu bir perspektiften bakmasını sağlamak veya sosyal destek aramak gibi yöntemler, stresin psikolojik etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Stresin Çeşitleri 

1. Akut Stres

Akut stres, kısa süreli, ani ve genellikle yoğun bir stres tepkisidir. Günlük hayatta sıkça yaşanan, anlık bir olay karşısında gelişen bu stres türü, kısa sürede başlar ve hızlıca sona erer. Örneğin, ani bir trafik sıkışıklığına girmek, sınav öncesi duyulan heyecan veya bir tartışma sırasında yaşanan stres, akut stres örnekleridir. Akut stres vücudu kısa süreli olarak harekete geçirdiği için fazla zarar vermez ve hatta bazı durumlarda performansı artırabilir. Ancak, çok sık tekrarlanırsa kronikleşme riski taşır.

2. Episodik Akut Stres

Episodik akut stres, kişinin düzenli olarak akut stres yaşaması durumudur. Bu tür stres, yoğun ve stresli bir yaşam tarzı olan kişilerde yaygındır. Genellikle sürekli olarak birden fazla işle uğraşan, aceleci ve sürekli stresli bir yaşam sürdüren kişilerde görülür. Episodik akut streste, birey genellikle kendini sürekli olarak zorlanmış, acele etmesi gereken ve yetişemediği bir durumda hisseder. Bu tür stres, zamanla fiziksel ve duygusal sağlığı olumsuz etkileyebilir ve baş ağrısı, yüksek tansiyon gibi sorunlara yol açabilir.

3. Kronik Stres

Kronik stres, uzun süreli ve sürekli devam eden stres türüdür. Kaynağı, genellikle kişinin kontrol edemediği veya çözmekte zorlandığı bir durumdur. Ailevi sorunlar, iş stresi, maddi sıkıntılar veya uzun süreli sağlık sorunları gibi sebepler kronik strese yol açabilir. Bu tür stres, fiziksel ve zihinsel sağlığı ciddi anlamda tehdit eder, çünkü sürekli olarak yüksek seviyede kortizol salgısına neden olur. Kronik stres, depresyon, anksiyete, kalp hastalıkları, sindirim problemleri ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi birçok sağlık sorununa yol açabilir. Kronik stresle başa çıkmak genellikle daha zordur ve profesyonel destek gerektirebilir.

4. Travmatik Stres

Travmatik stres, bireyin yaşamını tehdit eden veya ciddi bir tehlike ile yüzleştiği bir olaydan sonra gelişen stres türüdür. Bu olaylar arasında doğal afetler, kaza, saldırı, savaş veya ani kayıplar gibi travmatik deneyimler yer alır. Travmatik stres, yoğun korku, çaresizlik ve dehşet duygularına yol açabilir. Bu tür stresin devam etmesi ve kişinin günlük yaşamını olumsuz etkilemesi durumunda, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gelişebilir. Travmatik stresin etkileri, diğer stres türlerine göre daha derin olabilir ve profesyonel terapi veya destek gerektirebilir.

5. Gelişimsel Stres

Gelişimsel stres, belirli yaşam dönemlerinde ortaya çıkan stres türüdür. Çocukluk, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık gibi yaşamın çeşitli dönemlerinde karşılaşılan değişiklikler, bireyde uyum sağlaması gereken durumlar yaratır. Örneğin, çocukların okula başlaması, ergenlerin kimlik arayışı, yetişkinlerin kariyer veya aile kurma süreci, yaşlılıkta fiziksel ve sosyal değişiklikler gibi durumlar, gelişimsel strese yol açabilir. Bu tür stres, kişinin büyüme ve gelişme sürecine eşlik eden doğal bir tepkidir ve genellikle sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirilmesiyle daha kolay yönetilebilir.

6. Psikososyal Stres

Psikososyal stres, sosyal çevre ve ilişkilerle bağlantılı olarak ortaya çıkan stres türüdür. İş hayatı, aile ilişkileri, arkadaşlıklar, maddi zorluklar veya toplum içindeki beklentiler, bireyde psikososyal stres yaratabilir. Bu stres türü, bireyin sosyal destek sistemleri ve çevresiyle olan etkileşimlerine bağlı olarak şekillenir. İş kaybı, boşanma, yalnızlık veya sosyal baskılar gibi faktörler psikososyal stresi tetikleyebilir. Sosyal destek, stresin etkilerini hafifletmede oldukça önemlidir.

Stresin farklı türleri, kişinin karşılaştığı durumların çeşitliliğine göre değişkenlik gösterir. Her bir stres türü farklı etkiler yaratabilir ve farklı başa çıkma stratejileri gerektirebilir. Stresin türünü tanımlamak, uygun başa çıkma yöntemlerini belirlemeye yardımcı olur ve kişinin yaşam kalitesini artırabilir.

KAYNAKÇA

Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1).

Özel, Y., & Karabulut, A. B. (2018). Günlük yaşam ve stres yönetimi. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 48-56.